Kalp Nedir ve Dolaşım Sistemi Nasıl Çalışır

Yaşam için çok önemli bir görevi üstlenmiş olan kalbimiz sol göğüs boşluğunda yer alır. Ortalama ağırlığı 275-300 g olup, yumruk büyüklüğündedir. Görevi vücudumuza gerekli oksijen ve besin maddelerini taşıyan kanın dolaşımını sağlamaktır.

Kalbin Yapısı ve Kalbin Çalışma Şekli

Kalp göğsün ortasında konumlanan, kaslardan oluşmuş bir organdır. Yaygın inanışın aksine, göğsün sol yanında değil, göğsün orta hattı üzerinde, alt kısmı biraz solda kalacak biçimde yerleşmiştir. Ağırlığı erkeklerde 340 gr kadar, kadınlarda ise biraz daha hafiftir.
Kalbin sağ tarafı, göğsün ortasında bulunan kemiğinin sağ yanının arkasına rastlar; kemiğin sol kısmına doğru, ucu sol memenin hemen altına rastlayan bir üçgen biçiminde devam eder. Kalp atışlarının kolayca dinlenebildiği bu uç noktaya tıp dilinde “apeks” (tepe noktası) adı verilir.

Kalbin işlevi

Kalbin işlevi, iki ayrı dolaşım sisteminde kan dolaşımını sağlamaktır Kanı önce vücudun başlıca atardamarı olan aorta, oran da öteki atardamarla gönderir.
Kan, organları ve dokuları dolaşıp oksijenini bırakmasının ardından, toplardamarlar vasıtasıyla kalbe geri döner; kalbin ikinci dolaşımına girerek yeniden oksijen almak adına akciğerlere pompalanır ve oksijenle dolmuş olarak kalbe geri döner.
Kanın akciğerlere gidip geri gelmesine “küçük dolaşım” (pulmoner dolaşım); bedene dağılması olayına ise
“büyük dolaşım” (sistemik kan dolaşımı) denir. Kanı kalpten organlara atardamarlar götürür, toplardamarlar da toplar.

Kalbin anatomisi

Kalbin pompalama işlevini dört ayrı bölüm gerçekleştirir. Bu bölümler, sıkıştıkları zaman kanı ileri ittiren kaslardan meydana gelen odacıklar şeklindedir. Her odacığın etrafındaki kas kalınlığı, bölümün işlevine göre değişir. Kasın en kalın olduğu bölüm, pompalama işlevinin büyük kısmını üstlenen sol karıncık çeperidir.
Toplardamarlardan gelen kan kalbin iki yanındaki ince çeperli kulakçıklara dolar. Bunları kanı arada bulunan kapakçıktan daha kalın kas şekline sahip karıncıklara, karıncıklar da atardamara gönderir.
Kulakçıklar karıncıkların üst kısmında, arkada bulunuyorlar, iki kulakçık ile karıncık aralığında, karıncıklar arasında ve kulakçıklar arasında bölme bulunur.

Kalbin çalışma prensibi

Akciğerlerde oksijene doygun kan akciğer toplar damarlarından geçtikten sonra kalbin sol karıncığına varır. Sol kulakçık kasılıp kanı mitral(ikili) odaktan geçip sol karıncığa dolmaya zorlanır.
Sol karıncık kasılmaya başladığı zaman mitral kapak da kapanır bundan sonra kan aort kapağından aorta ilerleyerek vücuda dağıtılır ve dokulara oksijen taşınmış olur.
Oksijenini dağıtan kan, gövdeden alt esas toplardamar, baş kısımdan ise üst ana toplardamar ismindeki büyük toplardamarlar ile kalbe geri gider ve sağ kulakçığa varır, kulakçık kasıldıktan sonra triküspit(üçlü ) kapaktan sağ karıncığa ilerler.
Sağ karıncığın kasılması kanı damar ucundaki kapaktan ileri ittirerek akciğer atar damarları aracılığıyla akciğere gönderir. Tekrar oksijen dolan kan akciğer toplar damarlarına giderek kalbe tekrar gider (ilk sol kulakçığa ardından sol karıncığa) ve döngü yeniden başlar.

Kapaklar

Akciğer atardamarı ağzındaki kapak ile aort kapağının yapıları birbirine yakındır. Bunları meydana getiren sarı-beyaz renkli üç ince zar, kanın akışı yönünde açıklığını başlatır, ama arkasından başlangıçtaki durumuna giderek kanın geri akmasını önler.
Mitral kapak ile 3lü kapak (ilki sol karıncıkla sol kulakçık arasında yer alır, ikincisi sağ karıncıkla sağ kulakçık arasında) da benzer biçimdedir, ancak bunların yapıları daha karmaşıktır. Mitral kapak iki, triküspid kapak da üç parçadan meydana gelir.
Kapak parçalarından karıncığın etrafındaki kaslara uzanan lifler “chordae tendinea” olarak isimlendirilir. Karıncığın her kasılışında karıncık kası bu lifleri de kasıp kapakların kapanmasını sağlar ve kanın kulakçığa geri dönmesini engeller.

Zamanlama şekli

Kalbin her atımında iki kulakçık birden kasılarak karıncılara kan gönderir. Bunu, karıncıkların beraber kasılması izler.
Bu kasılmalar serisini çok karmaşık bir elektriksel zamanlama sistemi düzenler.
Kalbin çalışmasını denetleyen esas nokta, sağ kulakçığın üst kısmında yer alan ve “sinoatrial düğüm” adı verilen odak noktasıdır. Buradan yayılan elektriksel uyartılar kulakçıklara vardığında onların kasılmasını sağlar. Kulakçıklarla karıncıkların birleştiği yerde ise atrioventriküler düğüm yer alır.
Kasılma uyarısı burada küçük bir gecikmeye uğradıktan sonra “his demeti” ismi verilen iletken lif demeti devamınca önce karıncıklar arası bölmeye, sonra da karıncıklara dağılıp, kasılmalarını sağlar.

Kalp ve dolaşım sistemi nasıl çalışır

Kasılma ve gevşeme hareketleri yapan özel bir kas doku­sunda yapılmıştır, 3 tabakadan oluşur:
1. Perikart (dış zar)
2. Miyokart (kalp kası)
3. Endokart (iç zar)
Kalpte 4 odacık vardır. Üstte, sağ ve sol olmak üzere ilk ku­lakçık (atrium); altta ise sağ ve sol karıncıklar (vantriküller). Ku­lakçık ve karıncıklar arasında ve karıncıklardan çıkan atarda­mar ağızlarında birer kapak vardır. Kalbimizde 4 adet kapak bulunmaktadır.
Kalp kendisine gelen kanı gevşeyerek toplar ve kasılarak damarlar içine doğru pompalar. Kalbin 4 odacığmdan 2’si gev­şeme dönemindeyken diğer 2’si de kasılma dönemindedir. Ka­sılma ve gevşeme hareketleri düzenli, otomatik bir şekilde yapı­lır. Bu hareketler vücudun kan ihtiyacına göre gerektiğinde artı­rılır, gerekirse azaltılır. Kalp ve atardamar ağızlarındaki kapak­lar açılıp kapanarak kanın dolaşımına yardım ederler.
Kulakçıklara vücuttan kan getiren toplardamarlar açılır, ka­rıncıklardan ise vücuda kan götüren atardamarlar çıkar. Atardamar ve toplardamarlar dokularda ince kılcal damarlar aracılı­ğıyla ağızlaşırlar. Kalbin sağ kulakçığına üst ve alt toplardamar açılır. Üst toplardamarlar vücudun üst bölümünün (baş, boyun, göğüs ve kollar) kirli kanını toplar.
Alt ana toplardamar ise vücudun alt bölümünün (karın ve bacaklar) kirli kanını toplar. Sağ kulakçıkta toplanan bu kirli kan bir kapak aracılığıyla sağ karıncığa boşalır. SağJcarıncık bu ka­nı kasılmayla kendisinden çıkan akciğer atardamarı (pulmoner arter) aracılığıyla akciğerlere gönderir. Akciğer atardamarı ağ­zında pulmoner kapak bulunur.
merkezi sağ kulakçıktadır. Bu merkezin faaliyeti bozulduğunda başka anormal merkezler faaliyete geçmektedir. Sağ kulakçıkta bulunan merkezden çıkan elektriksel uyarılar özel iletim yollarıy­la kulakçık ve karıncıklara yayılır ve bu uyarıları alan kalp kası da kasılma ve gevşeme işlemlerini sürdürür. Kalpte uyarı çıkaran merkez, sinirsel ve hormonal merkezlerle kontrol edilir. Birtakım ilaçlar, kimyasal maddeler bu merkezin faaliyetini değiştirebilir­ler.
Doğal olarak böylesine karmaşık, inanılmaz, ama düzenli bir işlevi sürdüren kalp kasının diğer dokular gibi beslenmeye ve enerjiye ihtiyacı vardır. Kalp kası, kendi özel damarları aracılı­ğıyla beslenir. Ana atardamardan çıkan bu damarlara koroner arter adını vermekteyiz. Koroner arterler sağ ve sol olmak üze­re iki tanedir. Sol koroner arter, bir sol ana koroner arter ve iki dalı şeklindedir. Sol koroner arter kalbin daha geniş bir bölümü­nü beslediği için daha önemlidir. İki dalı, sol inen arter (LAD-Sol anterior dessinding) ve dolaşan arter (Cx Sirkumfleks) adını alır. Bu arterlerin de her birinin ayrı ayrı önemli yan dalları vardır.
İşte fonksiyonları ve yapıları kısaca özetlenen kalbimizdeki bu yapılarda örneğin kapaklarda meydana gelecek bozukluklar, daralma, iyi kapanmama gibi durumlar, koroner arter hastalığı dolayısıyla kalp kasının yeterince beslenememesi veya kalınlaş­ması, incelmesi veya başka hastalıklar dolayısıyla kalbin daha fazla yük altında kalması gibi durumlar onun fonksiyonlarını bo­zacak ve çeşitli kalp hastalıklarının ortaya çıkmasına neden ola­caktır. Bu hastalıklardan bir kısmı doğuştan itibaren vardır. Di­ğer bir kısmı ise sonradan ortaya çıkar.Akciğerlere gelen kan kılcal damarlar aracılığıyla havayla temas ederek temizlenir. Karbon dioksit atılır. İyi oksijenlenmiş olarak akciğer toplardamarlarıma sol kulakçığa döner. Sol kulak­çık bu temiz kanı mitral kapak denilen kapak aracılığıyla sol ka­rıncığa boşaltır. Sol karıncığa boşalan bu kan, sol sarmaktan çı­kan aorta (ana atardamar) atılır ve ana atardamar ve kolları yardımıyla tüm vücuda yayılır. Sol karıncık ile ana atardamar a-rasında aort kapağı bulunur. Kan, dokularda oksijen ve besin maddaleri bıraktıktan sonra, kılcal damarlar (kapîler damarlar) ve toplardamarlar aracılığıyla sağ kalbe döner ve böylece dola­şım sağlanmış olur.
Sağlıklı erişkin kişilerde bu kan dolaşımı dakikada 60-80 defa yapılır. Günde ortalama 100 000 defa kalbimiz çarpar. Egzersiz sırasında bu sayı çoğalır. Çocuklarda 80-120/dk ara­sındadır. Kalp dakikada ortalama, m2 başına 2,5-4 litre kanı dolaşıma verir. Yani kalbimiz dakikada ortalam 4,5-6,5 litre, sa­atte 150-200 litre, günde 5 000 litre kanı pompalamaktadır. Dolaşım sistemimizin (toplardamarlar ve atardamarlar) uzunlu-ğuysa yaklaşık 12 000 mil’dir.Kalp bu görevini kasılma (sistol) ve gevşeme (diastol) adını verdiğimiz hareketlerle ve bir emme basma tulumba gibi yapar.Kalp kası bu işlemini otomatik olarak kendisine gelen elek­triksel uyarıyla gerçekleştirir. Ancak kalbin uyarılma işlevi belirli bir düzen içinde meydana gelir.